ნარატოლოგია

      ამ სფეროში იმდენია გაკეთებული, რომ ძალიან რთულია ერთი საერთო მონახაზის მოკლედ გაკეთება. უამრავი თეორია არსებობს ამის შესახებ და თვითოეულს საკუთარი იდეა გააჩნია, მაგრამ თუკი ისინი ერთ რამეზე შეთანხმდებიან, ეს ისაა, რომ ნარატივის თეორია ითხოვს განსხვავებას მოთხრობას (ამბავსა) და დისკურსს (მსჯელობას) შორის. მოთხრობა (ამბავი) ეს არის მოქმედებებისა და მოვლენების თანმიმდევრობა. დისკურსი კი არის ორატორული პრეზენტაცია ან თხრობა ამ მოვლენებისა.

იმისათვის, რომ ნარატივი შესწავლის ობიექტად ვაქციოთ, უნდა შეგვეძლოს ერთმანეთისგან ნარტივისა და არა ნარტივის განსხვავება, ამისათვის კი უნდა გვახსოვდეს, რომ ნარტივი მოვლენების თანმიმდევრობის გადმოცემის აქტია.

ნარტივის კვლევაში იკვეთება მისი თავდაპირველად ორი, შემდგომ კი სამი განზომილების შესწავლის ტენდენცია. რუსმა ფორმალისტებმა გამოყვეს მხატვრული ნარტივის ორი ასპექტი_ ფაბულა და სიუჟეტი რომელიც ყველაზე პრინციპულ თეორიად ითვლებოდა. თუ ნარტივი განისაზღვრება, როგორც მოვლენათა ჩამონათვალის რეპრეზენტაცია, მაშინ ანალიტიკოსმა ამ მოვლენების გაშიფრვა უნდა შეძლოს და ამ დროს ისინი ხდებიან არა ტექსტური, არათამიმდევრული, ის რაც მანამდე არსებობდა და რაც მოგვიანებით ნარტივში გადმოიცემა. მეტაფორა მხატვრული გამოსახვის სტილისტიკური ხერხია. პოეტურად შესაძლებელს, დასაშვებს, ასოციაციებითა თუ კონტრასტით ანალოგიებით წარმოსადგენს ემყარება ან აგებულია სიტყვათა გადატანით მნიშვნელობაზე.

ჯერ კიდევ არისტოტელე წერდა თავის `პოეტიკაში~, რომ ყველაზე მნიშვნელოვანია იყო დახელოვნებული მეტაფორებში, რაც ტალანტის ნიშანია, რამეთუ შეარჩიო კარგი მეტაფორა,ნიშნავს ზუსტად დააფიქსირო მსგავსება საგნებთან და მოვლენებთან. ნებისმიერი მეტაფორა მკითხველისაგან მოითხოვს მწერლის ან პოეტის მიერ შექმნილ სახეში წვდომისათვის დაძაბოს ყურადღება, მოიკირიბოს აზრი და აამოქმედოს წარმოსახვა. გამოყოფენ მეტაფორის 2 ტიპს 1) კონკრეტული საგანი მხოლოდ იგულისხმება, რაც საკმაოდ მკაფიოდ ჩანს, ამ ტიპის მეტაფორების საფუძველზე შეიძლება აიგოს ალეგორია; 2) მეტაფორაში გაერთიანებულია რამდენიმე საგნობრივი მნიშვნელობა. ეს მეტაფორები მრავლმხრივ შეიძლება იქნეს გაგებული – მეტაფორის ეს ტიპი უახლოვდება სიმბოლოს. გამოყოფენ ორი ტიპის საშუალებას კავშირის გამოსახატავად. მეტაფორულს, რომელიც დამყარებულია მსგავსებაზე და მეტონიმურს, რომელიც უფრო მეტად გარეგნულ მსგავსებაზეა დამყარებული და არა შინაარსში ჩამალულ ანალოგიაზე.

მეტონიმს არა აქვს მეტაფორის მსგავსი ორიგინალობა და გამომხატველო¬ბითი უნარი, რადგან ახალი კავშირების დანახვისა და გამოაშკარავების ნაცვლად, ისინი უფრო ზოგად შედარებას ემყარებიან, მაგრამ ზოგჯერ ისეთ მეტაფორულ ეფექტს იძლევიან, რომ ძნელია მათი ერთმანეთისაგან გარჩევა და სწორედ ამით არიან ისინი განსაკუთრებით საინტერსო.

მეტაფორასა და მეტონიმს შორის კავშირის განხილვისას იმისათვის, რომ მეტაფორის უპირატესობა დავუშვათ, ენას უნდა შევხედოთ, როგორც ფიქრების, შეგრძნებებისა და ჭეშმარიტების გამოსახვის საშუალებას.

თვითონ ენა მეტაფორული ჩანს მთლიანად, რადგან არა მეტაფორული ენა შემდგარი იქნებოდა მხოლოდ საკუთარი სახელებისგან. მაგრამ როგორც ვაკვირდებით, ნამდვილი საკუთარი სახელები ბუნებრივ ენაში არ არსებობს, სახელის დარქმევის აქტი, გულისხმობს რაღაც გარკვეული თვისების მიწერას ამ საგანზე, მაგრამ თუკი ენა არის მეტაფორული, მაშინ ჩვენ რას ვუწოდებთ `პირდაპირ~ ენას? `პირდაპირი~ მნიშვნელობა სხვა არაფერია, თუ არა `გამომხატველობითი მნიშვნელობა,, რომლის ეს გადატანითი მნიშვნელობაც დავიწყებასაა მიცემული.

მეტაფორული ენა არის კიდევ ერთი საშუალება იმის გამოსახატავად, რასაც `პირდაპირი ენით~ ვიტყოდით, მაგრამ მეტაფორას შეუძლია უფრო მოკლედ და მკაფიოდ გამოხატვა ვიდრე შესაბამის პირდაპირ ვერსიას. თუმცა ლიტერატურის კრიტიკოსების აზრით, ნამდვილ შემოქმედებით და წარმატებულ მეტაფორას ისე შეუძლია აზრი გადმოსცეს, რომ იგი არ იყოს უბრალოდ უკეთ გამომხატველი პირდაპირი ნათქვამისა, არამედ გადმოსცემდეს იმ წვრილმან დეტალებს აზრის გამოსახატავად, რომელიც ღრმადაა ჩამალული მნიშვნელობაში.